تحلیل رفتار متقابل: از روزی که برای اولین بار تحلیل رفتار متقابل به عنوان یک موضوع جدید مطرح شد بیش از شصت سال سپری می شود از آن زمان تاکنون به مرور زمان موضوع تحلیل رفتار متقابل به صورت روز افزون مورد توجه روانشناسان حوزه کسب و کار و متخصصین در این زمینه قرار می گیرد. تا جایی که در مباحثی که مرتبط با موضوعات شخصیت شناسی و مهارت های ارتباطی می شود، یکی از مهمترین مطالبی که در مورد آن مباحثی ارائه می شود موضوع تحلیل رفتار متقابل می باشد. اریک برن نخستین فردی بود که موضوع تحلیل رفتار متقابل را به صورت مستقل به عنوان یک موضوع جدید مطرح کرد. از آنجایی که در این مقاله قصد داشتیم در ارتباط با ما این موضوع به جزئیات بیشتری بپردازیم لازم دیدیم که در ارتباط با این روانشناس نیز معرفی کوتاهی نیز ارائه کنیم
مهمترین موضوعی که در مبحث تحلیل رفتار متقابل مطرح می‌شود موضوع ساختار شخصیت انسان ها می باشد ساختار شخصیت انسان ها را می توان در سه موضوع کودک درون، والد و بالغ مورد بررسی قرار داد. واز سوی دیگر باید مهارت های مذاکره را هم یاد گرفت.
از آنجایی که تئوری تحلیل رفتار متقابل تا حد زیادی کاربردی و استفاده از آن راحت می باشد به منظور حل مشکلات احساسی و رفتاری بین انسان ها مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو به صورت روند فزاینده‌ای در بین متخصصین این تئوری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. با استفاده از این تئوری این موضوع مورد توجه قرار می گیرد که هر فرد با کدام یک از حالتهای درونی خود با دیگران ارتباط برقرار می‌کند و با آنها رفتار می کند. بنابراین از این طریق می توان رفتار آینده این فرد را نیز تا حد زیادی پیش بینی نمود. حالت های مختلف شخصیت انسان ها در هنگام ارتباط با دیگران هر فردی در هنگامی که به گفتگوی درونی با خود می پردازند و یا با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند در یکی از حالتهای معروف کودک درون، والد و یا بالغ قرار دارد در ابتدا اجازه دهید تعریف مشخصی از هر یک از این سه حالت ارایه دهیم.
-
والد
برای توضیح نقش والد می توان نقش پدر و مادری را در نظر گرفت که فرزند آنها در سن بین یک تا هفت سالگی می باشد. در این فاصله سنی نقش پدر و مادر بر روی رفتارهای مختلف کودک بسیار تاثیر گذار و پر رنگ بوده و حتی ارتباطات بین پدر و مادر نیز در رفتار کودک موثر خواهد بود. کودک علاوه بر آنکه بخش عمده ای از رفتارهای خود را از والدین خود می آموزد تا حد زیادی رفتارهای آنها را به عنوان یک الگوی مهم در زندگی خود تقلید می کند. یه طور کلی نقش والد در ارتباط با کودک به دو نوع کلی تقسیم می شود: والد حمایتگر و والد انتقادگر که هر یک از این دو نوع دارای حالت های مثبت و منفی مربوط به خود می باشند.
در حالت والد حمایتگر ارتباطاتی بین پدر و مادر و کودک برقرار می شود که در آن والدین می خواهند که از کودک خود نقش حمایت گر داشته باشند که در این حالت این نقش می تواند شامل حمایت های از جنس مثبت و منفی باشد. درحالت حمایتگر مثبت به عنوان مثال والدین به فرزند خود توصیه می کنند که برای آنکه بچه مودبی باشیم حتماً باید به بزرگتر از خود سلام کنیم. در حالت حمایتگر منفی والدین هنوز در سن ۴ یا ۵ سالگی غذا در دهان کودک خود می گذارند در حالت والد انتقادگر مثبت پدر و مادر از رفتاری که از کودک سر زده انتقاد می کنند اما تلاش می کنند که او را خودساخته و با تکیه بر خود تربیت کنند به عنوان مثال به فرزند خود می گویند چرا هنوز نمی تونی خودت غذای خودت رو بخوری و در حالت انتقادگر منفی پدر و مادر به فرزند خود می گویند تو چقدر خنگی که هفت سال شده هنوز نمیتونی بند کفش خودت رو ببندی
کودک درون
در این حالت کودک درون در وجود انسان هل حالت هایی است که کودک در بدو تولد خود دارد در آن زمان کودک هیچ توان تفکر و اندیشه ای ندارد و اقدامات او صرفاً ناشی از برخی احساسات در وجود او می باشد. مهمترین ویژگی که انسان ها در حالت کودک درون دارند آن است که رفتارهایی که ناشی از عملکرد این حس می باشد از جنس عمل بدون فکر می باشد و در این حالت است که انگیزه هایی برای رها بودن، خلاقیت و نوآوری و عشق در انسان بروز می کند.
این حالت احساسی در کودک تازه به دنیا آمده وجود دارد و حالت های انسان بالغ از 10 ماهگی در وجود یک کودک شکل می گیرد و از پنج سالگی حالت های یک شخصیت والد در کودک ایجاد می شود. این حالت ها بیشتر از طریق کسب تجربه در طول زندگی خود و به صورت سعی و خطا در او ایجاد می شود. مثالهایی که در ارتباط با رفتارهای از این جنس کودک درون می باشد به شرح زیر است:
- می خوام امروز تا ظهر بخوابم
- دلم میخواد برم وسط برقصم
شخصیت بالغ
در این حالت انسان رفتارهایی را بروز می دهد که کاملا مبتنی بر اندیشه و تعقل می باشد. در این حالت انسانها بر اساس واقعیت‌های پیرامون خود و وقایعی که رخ می‌دهد و بر اساس شرایط تصمیماتی را اتخاذ می کنند. همانگونه که گفته شد کودک از زمان ۱۰ ماهگی حالت های انسان بالغ در او ایجاد می شود و کم کم تلاش می کند تا شرایط پیرامون خود را بشناسد. آنها در دوران ابتدایی تولد خود تلاش دارند که با دیگران ارتباط برقرار کنند و در سنین ابتدایی فعالیت های کودک ناشی از تقلید کردن و یادگیری رفتارهای خود از والدین خود می باشد. کودک در ادامه یاد می گیرد که با استفاده از نیروی عقل خود نیز تصمیم گیری کند مواردی نظیر اینکه اگر مدیر من با من خوب رفتار نکند شغل خود را تغییر می دهم یکی نشانه های بروز شخصیت بالغ می باشد. در ارتباط با یک شخص بالغ می توان ویژگی های رفتاری مانند تفکر کردن، گوش دادن ایستادن و نشستن در حالت صاف را اشاره نمود و ویژگی های کلامی شخصیت بالغ می توان به مواردی نظیر بیان کلماتی شامل چرا، چگونه و چه وقت اشاره نمود.
ضرورت بررسی تحلیل رفتار متقابل
تحلیل رفتار متقابل تا حد زیادی در حل مشکلات رفتاری فرد، تربیت کودکان و مدیریت کسب و کار نقش دارد و ابزار مهمی در بهبود ارتباط درون فردی و برون فردی است تئوری تحلیل روابط متقابل این گونه مطرح می شود که مسیر زندگی هر شخص این که در آینده چه شغلی خواهد داشت و یا اینکه با چه شخصی ازدواج خواهد کرد و در چه سطحی زندگی می کند و چگونه همه و همه از قبل برنامه ریزی شده اند. معمولا انسانها از طریق پدر مادر یاد می‌گیرند که چگونه باید زندگی کنند اما کنترل شخصیت درونی را هنوز یاد نگرفته اند و از طریق کنترل شخصیت های درونی می توان مسیر زندگی هر فرد را تغییر داد. بر اساس این نظریه زمان برای اینکه داستان زندگی ما در دوران کودکی در سرنوشت ما نوشته می شود و در دوران نوجوانی مواردی به این داستان اضافه می‌شود در دوران بزرگسالی این داستان مورد تجدیدنظر قرار می‌گیرد و معمولا انسان ها در دوران بزرگسالی خود به سمت داستانی که در زمان کودکی آنها نوشته شده اند پیش می روند. این داستان برای خود انسان ها کاملا واضح نیست اما تا حد زیادی در مسیر آن داستان در حال طی مسیر زندگی خود می باشند. در نظریه تحلیل رفتار متقابل ما به این داستان پیش نویس زندگی می گوییم. بسیاری از مشکلات ناشی ها و یا حل مشکلاتی که در طول مسیر زندگی انسان ها رخ می دهد معمولاً به این جهت است که در مسیر این پیش نویس زندگی خود قرار داریم و به همین دلیل است که اگر مشکلی را در زندگی خود پیدا می کنیم اقدام به حل آن می کنیم.
استقلال و خود پیروی
انسان ها در مسیر پیش نویس زندگی خود در حال ادامه زندگی می باشند. در برخی از مقاطع زندگی خود آنها از پیش نویس زندگی خود فراتر رفته و برای حل مشکلات خود تصمیم های جدیدی را اتخاذ می کنند. ما در تئوری تحلیل رفتار متقابل به این کار استقلال می گوییم در تئوری تحلیل رفتار متقابل انسان ها می توانند با استفاده از تکنیک ها و روش های خاصی برای حل مشکلات خود تصمیم های جدیدی را بگیرند و بتوانند خارج از پیش بینی زندگی خود عمل کنند. در حالت استقلال و خود پیروی انسان ها حالت آگاهی کامل، خود برانگیخته و توانمند برای اتخاذ تصمیم های جدید را خواهند داشت و بر اساس توانمندی های شخصی خود اقدام به حل مسئله پیش نویس زندگی خود می کنند.
دلیل وجودی تئوری تحلیل رفتار متقابل
این تئوری بر اساس فرضیه های فلسفه های خاصی ایجاد شده است. پایه و اساس این فرضیه ها را انسان، اهداف انسان و زندگی در حال تغییر او شکل می دهد. بر این اساس فرضیه هایی که در ارتباط با تحلیل رفتار متقابل وجود دارد به این شرح است:
- انسان ها ذاتا دارای ویژگی های خوبی هستند
- انسان ها به صورت فطری توانایی فکر کردن دارند
- سرنوشت انسانها بر اساس تصمیماتی که در شرایط مختلف می‌گیرند تعیین می شود و تصمیمات انسان ها با توجه به شرایط قابل تغییر می باشد.
سرنوشت انسانها بر اساس تصمیماتی که می‌گیرند تعیین می شود و تصمیمات انسان ها با توجه به شرایط قابل تغییر می باشد.
تخریب
کودکان معمولاً در خانواده خود در مقابل برخی از احساساتی که دارند مورد تشویق قرار می‌گیرند و در مقابل برخی از احساسات آنها خانواده مقاومت نشان داده و از کودک می خواهند که چنین احساسی را نداشته باشد بنابراین به صورت ناخودآگاه کودک به منظور آنکه مورد نوازش خانواده خود قرار گیرد تلاش می‌کند احساساتی را که خانواده او را تشویق می کند از خود نشان دهد این موضوع تا جایی پیش می‌رود که کودک به صورت ناخودآگاه تلاش می کند برخی از احساسات مجاز خود را به جای برخی از احساسات نمایش دهد. این احساسات جایگزین شده را در تئوری تحلیل رفتار متقابل به عنوان احساسات تخریبی می شناسیم. در این حالت حتی انسان ها در سن بزرگسالی نیز بر اساس احساسات مورد تشویق قرار گرفتند و تلاش می کنند احساسات واقعی خود را بروز دهند که این حالت به صورت ناخودآگاه اتفاق می افتد.
جمع بندی
تحلیل رفتار متقابل بیش از ۶۰ سال است که مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یک مبحث در زمینه برقراری ارتباط موثر اهمیت ویژه ای به آن داده می شود. تحلیل رفتار متقابل بر این اساس پایه‌گذاری می‌شود که انسان ها دارای سه ویژگی شخصیتی در درون خود می باشند این ویژگی‌ها شامل کودک درون، والد و انسان بالغ می باشد. در این مقاله اشاره شد که شخصیت والد همانند رفتارهای پدر و مادری است که تا قبل از سن ۷ سالگی با کودک خود از خود نشان می دهند. شخصیت والد به دو نوع والد حمایت کرد و والد انتقادگر تقسیم می شود که هر دوی آنها دارای حالت های مثبت و منفی می باشد. معمولا انسان ها در زمانی که حالت های نصیحت کننده و یا پیشنهاد کننده برای افراد دیگر دارند چنین حالتی در شخصیت آنها ایجاد می شود. شخصیت بالغ به ویژگی های عقلانی انسان ها مربوط می شود انسان ها هنگامی که در حال تصمیم گیری در ارتباط با موضوعات خاصی هستند و شرایط محیط پیرامون خود را می سنجند تا بتوانند بهترین تصمیم را برای خود بگیرند در واقع از شخصیت بالغ خود استفاده می کنند. هنگامی که انسان ها احساسات خود را درگیر می کنند و بر اساس احساسات خود اقدامات خاصی را انجام می دهند، در واقع کودک درون آنها فعال شده و در این حالت با کمترین میزان از فکر خود، بیشتر تلاش می کنند با استفاده از احساسات خود اقداماتی را انجام دهند که در ارتباط با این حالت می توان به موضوعاتی مانند عشق و کنجکاوی اشاره نمود. در این مقاله تلاش کردیم نقش تحلیل رفتار متقابل را در زندگی انسان بیان کنیم که چگونه می توان با استفاده از آن مسیر صحیح خود را تحت تاثیر قرار داد و به سمت بهترین راه هدایت نمود.
