ما در هرلحظه از زندگی خود در حال انتخاب و تصمیم گیری هستیم به همین خاطر تصمیمات مختلفی را در مراحل مختلفی از زندگی خود می گیریم در نتیجه این موضوع به انواع مختلفی تقسیم می شود که قصد داریم یکی از آن ها ، با نام تصمیم گیری اخلاقی را مورد بررسی قرار دهیم.
تصمیم اخلاقی چیست؟
این نوع تصمیم گیری مربوط به انتخاب هایی می شود که برای هر فرد در یک جامعه مورد پذیرش است و در بیشتر موارد نتایج بهتری را برای فرد به دنبال دارد، با این حال این موضوع همیشه هم صادق نیست بنابراین فرد از لحاظ اینکه اصول اخلاقی را رعایت کرده است احساس بهتری دارد و در کل خدمتی حتی کوچک به جامعه خود کرده است تصمیمات اخلاقی خود را می گیرد.
این نوع تصمیم گیری که بیشتر بر ارزش های فرد منطبق است ، در یک مسیر مشخص صورت می گیرید به طور مثال ابتدا شناخت اتفاق می افتد در قدم دوم قضاوت های اخلاقی شکل می گیرد که این موضوع باعث به وجود آمدن نیت می شود و در نهایت باعث رفتار یک فرد می شود.
با این حال تصمیم گیری اخلاقی مشروط به مسائلی است که مربوط به موضوعات معنوی و یا مذهبی نیز هست که مؤلفه های مختلفی دارد که خود را به صورت متفاوتی نشان می دهد . بنابراین می توان گفت این موارد شامل:
• بزرگ نمایی بیش از حد
• احساس رضایت
• به وجود آمدن تأثیرات زیاد در جامعه
• فوریت در زمان اجرا
• تمرکز بر تأثیرات
همان طور که می دانید مسائل به طور کلی از نظر مردم به خوب و بد تقسیم می شوند که این موضوع تأثیر مستقیمی بر زندگی آن ها دارد در نتیجه گاهی برای فرد مزایای و معایبی را به وجود می آورد.
فرایند تصمیم گیری اخلاقی
تصمیم گیری اخلاقی زمانی اتفاق می افتد که فرد با موضوعات اخلاقی روبرو می شود که بسته به نیت و قضاوت های فرد اتفاق می افتد. با این حال این نوع تصمیم گیری ویژگی های خاصی دارد که دارای اطلاعات خاصی است که در دنیای واقعی اتفاق می افتد . این اطلاعات در ذهن پردازش می شود و فرد با توجه به اصول اخلاقی تصمیم گیری می کند.
با این حال تصمیم گیری اخلاقی ماشه هایی برای فعال سازی دارد که باعث می شود در ذهن فرد این نوع انتخاب ها فعال شود که یکی از آن ها فرآیندهای معنوی و مذهبی فرد است. به همین خاطر مذهب ، دین، معنویت نقش اساسی در این موضوع بازی می کند و فرد را به سمت تصمیم گیری اخلاقی سوق می دهد.
الگوهای تصمیم گیری اخلاقی
همان طور که می دانید مسائل روانشناسی و اجتماعی با توجه به الگوهای خاصی اتفاق می افتند که تصمیم گیری اخلاقی نیز از این موضوع مستثنا نیست و بر فرایندهای شناختی متمرکز است و در دسته تصمیم گیری شناختی قرار می گیرد که به صورت متداول در زندگی افراد اتفاق می افتد .
این الگوها در چهار مرحله اتفاق می افتند که به ما کمک می کند راحت تر آن ها را تشخیص دهیم و یا آن ها را راحت تر مورد بررسی قرار دهیم که در بالا هم به آن اشاره کردیم و در ادامه هر کدام از آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
درک اخلاقی
درک کردن اخلاقی به این موضوع اشاره دارد که فرد مفهوم موضوعات اخلاقی را درک کند، زیرا همین موضوع یکی از محرک‌های اصلی در تصمیم گیری اخلاقی فرد است. این محرک خود با محرک‌های دیگری مانند احساسات فعال می شود که باعث تشخیص یک فرد از موضوع می شود.
بنابراین شناخت و درک موضوع یکی از مهم ترین مواردی است که فرد باید بتواند به راحتی آن را تشخیص دهد تا در نهایت بتوانند تصمیمات درستی بگیرد، این در حالی است که افراد با توجه به طرز فکر ، باورها، ذهنیت و عوامل مختلف سطح خاصی از این احساسات و عواطف را دارند که باعث می شود افراد تصمیمات اخلاقی یکسانی نداشته باشند.
قضاوت
همان طور که می دانید همه انسان ها به طور غریزی در حال قضاوت و یا تفسیر اتفاقات، شرایط و دیگران هستند ، در نتیجه همین موضوع در فرآیند تصمیم گیری های ما نیز نقش بسیار مهمی ایفا می کنند .به همین خاطر است که وقتی فرد موضوعی را درک می کند ، با قضاوت های خود تشخیص می دهد که آیا تصمیمی که می خواهد بگیرید درست است یا خیر؟ بنابراین قضاوت کردن یکی از تأثیر گذارترین موضوعات در فرآیند تصمیم گیری اخلاقی است.
با این حال وقتی فرد استانداردهایی برای خود دارد این موضوع باعث می شود فرد با توجه به همین استانداردها قضاوت هایی را در یک چارچوب خاصی انجام دهد و با توجه به همین موضوع استدلال‌ها و دلایل خود را گسترش دهد. اما یک نکته بسیار مهم در این باره وجود دارد که نشان می دهد این قضاوت ها پیچیدگی های خاصی دارند که فرهنگ ، سبک تربیتی، باورها ، رسانه ها نقش اساسی در مورد آن دارند . بنابراین اگر فرد در این مورد به یک بلوغ فکری درست رسیده باشد تصمیمات درست تری در زندگی خود می گیرد.
با این حال ممکن است در این فرآیند فرد دچار تضادهای زیادی نیز شود زیرا گاهی قضاوت ها تحت تأثیر عواملی که در بالا اشاره کردیم قرار می گیرند و همین موضوع باعث به وجود آمدن تصمیمات متضادی شود که فرد را دچار سردرگمی شدید می کند. به طور مثال فرض کنید یکی از اقوام شما فرد فقیری است و شما می خواهید پولی را به نیازمندان کمک کنید، در این هنگام یکی از دوستانتان اصرار دارد پول خود را به یکی از کشورهای همسایه که دچار فقر است کمک کنید . این در حالی است که تلویزیون و رسانه ها هم در حال پوشش دادن این موضوع هستند.
در این حین شما دچار سردرگمی می شوید و نمی دانید به کدام یک از این افراد کمک کنید. این درحالی است که ممکن است تضادهایی بین استانداردهای شما و جامعه وجود داشته باشد که باعث می شود دچار تضاد شوید.
این موضوع باعث می شود این سؤال پیش بیاید که بهترین کاری که باید انجام دهم چیست؟
پاسخ این سؤال این است که فرد باید ابتدا اولویت های خود را در نظر بگیرد و ببیند کدام یک باعث می شود او فرد بهتری باشد با این حال خیلی از ادیان های الهی در کتاب های خود به این موضوع اشاره دارند ابتدا باید به نزدیک ترین افراد کمک کنیم بعد از آن به سراغ دیگر افراد برویم.
نیت های اخلاقی
یکی دیگر از مواردی که در تصمیم گیری اخلاقی نقش اساسی دارد نیت های اخلاقی فرد است که از قضاوت ها و درک افراد سرچشمه می گیرد، به همین خاطر است که فرد می تواند گاهی با توجه به نیت خود بدون صرف زمان زیادی تصمیم گیری اخلاقی خود را بگیرد. بنابراین فرد در مواجهه با مسائلی که با نیت او سازگار است بدون چون و چرا اقدام می کند و فرآیند تصمیم گیری خود را تکمیل می کند.
با این حال گاهی پیش می آید که موضوعاتی با نیت فرد همخوانی ندارد اما فرد در شرایطی قرار می گیرید که باید تصمیمات خاصی را بگیرد به همین خاطر فرد تمایل پیدا می کند تصمیمی را بگیرد که با نیت و قضاوت های او سازگارتر باشد. به این ترتیب اگر بخواهیم این موضوع را ساده تر بیان کنیم باید بگوییم : یک تصمیم بر اساس قضاوت ، درک و تمایل فرد به یک موضوع اتفاق می افتد .
اقدام
آخرین بخش در فرآیند تصمیم گیری اخلاقی اقدام کردن است که با طی شدن مراحل قبل اتفاق می افتد که موجب می شود حقایق مشخص شود، ذینفعان در تصمیم گیری نقش داشته باشند ، ارزش هایی وجود داشته باشد، شیوه هایی تعیین شود ، ارزیابی هایی صورت بگیرد، پیامدها از قبل مشخص شود که در نتیجه باعث می شود یک تصمیم گیری اخلاقی به طور کلی شکل بگیرد و به سرانجام برسد.
نقش ارزش ها در تصمیم گیری اخلاقی
ارزش های هر فرد نقش بسیار مهم و اساسی در تصمیم گیری های اخلاقی دارد و به طور کلی استانداردهای خاصی را برای افراد به وجود می آورد که باعث می شود فرد راحت تر در مسیر اصول اخلاقی قرار بگیرد و راحت تر حتی تصمیم بگیرد. به عنوان مثال فرض کنید ارزش یک شخص کمک کردن به افراد دیگر است .
این موضوع باعث می شود این فرد در کمک به افراد وسواس نداشته باشد و از هرکاری در این راه دریغ نکند و با تمام وجود این کار را انجام دهد. با این حال اگر یک شخص تصمیمات زیادی در این حوزه گرفته باشد انجام آن بسیار راحت تر می شود زیرا فرد دچار تحلیل های زیادی نمی شود و در موقعیت های مختلف و مناسب تصمیمات اخلاقی خود را می گیرد.
با این حال تحلیل هایی که از قبل باعث به وجود آمدن ارزش ها می شوند محاسباتی دارند که می تواند به فرد کمک کند در هنگام تصمیم گیری انتخاب های منعطف تری داشته باشد . این انعطاف زمانی کاربرد دارد که فرد دچار تردید شود و به فرد کمک می کند بهترین تصمیمات را اتخاذ کند.
از آنجایی که به کمک ارزش ها تصمیم گیری اخلاقی با سرعت بیشتری انجام می شود اقدامات و قضاوت ها نیز با سرعت بیشتری شکل می گیرند زیرا تصمیمات به راحتی در چارچوب خاصی قرار می گیرند و به راحتی یک تصمیم گرفته می شود. که خیلی از روانشناسان بر این باورند که نباید فرآیند تصمیم گیری را این چنین ساده سازی کرد، زیرا شرایط محیطی و درونی نیز می تواند بر چنین موضوعاتی تصمیم بگذارند.
به همین خاطر است که فرد زمانی می تواند تصمیمات اخلاقی درستی بگیرد که موضوع برایش شفاف باشد که خود این موضوع دارای زوایای مختلفی است که فرد را مجبور به انتخاب های متفاوتی می کند .
کلام آخر
تصمیم گیری اخلاقی یکی از انواع تصمیم گیری است که در شاخه تصمیم گیری شناختی قرار می گیرد با این حال این موضوع فرآیندهای خاصی را دنبال می کند که در چهار مرحله درک، قضاوت ، نیت و اقدام اتفاق می افتد . ارزش ها گزینه ای دیگری است که استانداردهای خاصی را برای این گونه تصمیم گیری ها به وجود می آورد که سریع تر اتفاق بیفتد.
با توجه به مطالبی که در این مقاله به ان اشاره کردیم آیا شما تصمیم گیری اخلاقی خود را چگونه مدیریت می کنید؟
لطفاً نظر ارزشمند خود را با تیم ماهان تیموری در میان بگذارید.
